POWIŚLE 1772-1945. PERSPEKTYWA NARODOWOŚCIOWA I SPOŁECZNO-RELIGIJNA
Ks. prof. dr hab. Wojciech Zawadzki
Konkurs: NPRH 2023, moduł FUNDAMENTY
Przyznana kwota: 261 590,40 zł.
Opis projektu:
Przedmiot badań: Badania będą dotyczyły Prawobrzeża Dolnej Wisły zwanego Powiślem w l. 1772-1945, zamieszkałego głównie przez ludność niemiecką i polską, wyznania luterańskiego i katolickiego. Ponadto analizowane będą mniejsze grupy etniczne i wyznaniowe, w tym mennonici i Żydzi. Szczegółowy opis będzie dotyczył: 1. Sytuacji społeczno-religijnej i narodowościowej przed 1772 r., 2. Struktur państwowych, wyznaniowych i samorządowych, 3. Nauczania i szkolnictwa, 4. Życia religijnego i relacji międzywyznaniowych, 5. Opieki społecznej, 6. Stowarzyszeń i organizacji, 7. Polskiej i niemieckiej inteligencji, 8. Relacji polsko-niemieckich, 9. Pielęgnowania polskiej tożsamości narodowej, języka i kultury, 10. Plebiscytu w 1920 r., 11. Losów ludności polskiej po 1939 r.
Cel badań: Zbliżone badania przeprowadzono dla terenu Żuław Malborskich i Elbląskich, czyli dla terenu graniczącego od północy z Powiślem (por. W. Zawadzki, Żuławy Malborskie i Elbląskie 1772-1945. Perspektywa społeczno-religijna, Pelplin 2021). Przedstawiony projekt wpisuje się więc w logikę już zakończonych badań, poszerza zakres terytorialny i wprowadza nowe parametry badawcze, m.in. relacje polsko-niemieckie, zasadniczo pominięte w prezentacji terenów żuławskich. Stulecie Plebiscytu 1920 r. obchodzono niestety w czasie pandemii, co zahamowało aktywność naukową związaną z tym jubileuszem. Projektowana monografia, wprawdzie nieco spóźniona, wpisywałaby się w stulecie plebiscytu.
Wyniki badań: Realizacja projektu pozwoli porównać powiślańskie relacje społeczno-religijne i etniczne a szczególnie polskość Powiśla, z innymi terenami zamieszkałymi przez Polaków w granicach Prus Zachodnich i Wschodnich. Przewidywanym wynikiem badań jest wykazanie sposobów aplikacji ustawodawstwa pruskiego do terenu z licznie reprezentowaną i aktywną patriotycznie ludnością polską, roli jaką odegrały w tych działaniach władze kościelne, relacji łączących II Rzeczpospolitą z Polakami na Powiślu oraz wskazanie, poza już znanymi, liderów narodowych wśród ludności niemieckiej i polskiej na Powiślu.
