Monografia przygotowana pod redakcją ks. prof. UKSW dr hab. Waldemara Glińskiego, zatytułowana  Mińsk Mazowiecki w dobie rozbiorów obejmuje jedenaście rozdziałów w układzie przedmiotowym. Pierwszy, autorstwa prof. Zbigniewa Bani prezentuje rozwój urbanistyczny miejscowości, na który ogromny wpływ posiadały istniejące i powstające w XIX w. szlaki komunikacyjne, wyznaczające kierunki przestrzenne dalszej rozbudowy. Przedstawiono w nim dzieje najważniejszych zabytków i obiektów architektonicznych: dworca kolejowego, trzech świątyń chrześcijańskich, synagogi przy ul. Karczewskiej, pałacu właścicieli miasta wraz z kompleksem ogrodowym, zespołów koszar wojskowych, budynku władz miejskich przy Placu Aleksandrowskim, gmachu poczty i zajazdu przy ul. Warszawskiej, budynku szkoły oraz innych obiektów: kamienicy doktora A. Cudnego, willi Ostroumowa-Rutkowskiego, a także willi lekarza zakładów Rudzkiego doktora Jana Huberta z początku XX wieku. Ta część monografii dla współczesnych mieszkańców Mińska może okazać się szczególnie interesująca, gdyż wiele z opisywanych w niej obiektów (na przykład synagoga) nie zachowały się do dnia dzisiejszego.

W rozdziale drugim przygotowanym przez Karolinę Gańko Czytelnik odnajdzie wiele interesujących zagadnień związanych z biografiami najważniejszych dla miasta osobistości – a mianowicie jego właścicieli: Piotra Borzęckiego, Karola i Zuzanny Jezierskich, Stanisława i Marianny Jezierskich, Karola i Marii Jezierskich oraz Seweryna i Ewy Doria-Dernałowiczów. Narracja historyczna została uzupełniona zaprezentowanymi w tym rozdziale pięcioma drzewami genealogicznymi, ułatwiającymi identyfikację i powiązania poszczególnych osób wchodzących do omawianych rodów.

Zmiany administracyjne Mińska w poszczególnych okresach: austriackim, Księstwa Warszawskiego, Kongresówki, w okresie I wojny światowej,  tryb wyboru władz miejskich, zakres ich kompetencji oraz podstawy finansowe funkcjonowania omówione zostały w rozdziale trzecim opracowanym przez Liliannę Kłos. Zamieszczono w nim zestawienia tabelaryczne zawierające imienne listy ławników i kasjerów miejskich w poszczególnych okresach urzędowania. W tabelach zaprezentowano też budżet przychodów i rozchodów miasta w latach 1821-1839 oraz 1842-1913.

W rozdziale czwartym opracowanym przez Martynę Deszczyńską ukazano natomiast kościelne dzieje miejscowości. Syntetycznie i skrótowo przypomniano przynależność diecezjalną w okresie staropolskim  oraz w okresie 1795-1809, kiedy Mińsk wchodził w skład archidiakonatu lubelskiego diecezji chełmskiej, a także po 1819 r., kiedy miejscowość ta została wyjęta spod jurysdykcji biskupa lubelskiego i włączona do archidiecezji warszawskiej. Autorka ukazała zmiany demograficzne społeczności mieszkającej na terenie parafii mińskiej, a także przekształcenia w strukturze wyznaniowej ludności tego obszaru, w tym również pojawienie się w początkach XX w. wyznawców mariawityzmu. Czytelnik odnajdzie w tym rozdziale wiele interesujących informacji na temat dziejów świątyni pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, jej remontów, wyposażenia, podejmowanych w parafii inicjatyw duszpasterskich, katechizacji, istniejących bractw i stowarzyszeń religijnych.

Wydarzeniom związanym z dwoma powstaniami narodowymi XIX stulecia, których batalie rozgrywały się na terenie obwodu/powiatu stanisławowskiego poświęcony został piąty rozdział monografii, przygotowany przez Adama Buławę. Przypomniano w nim najważniejsze działania militarne powstania listopadowego mające miejsce na tym obszarze: bitwę pod Kałuszynem 17 lutego 1831 r., stracie zbrojne pod Cyganką 18 lutego, batalię pod Dębem Wielkim 31 marca, potyczkę z 21 kwietnia we wsi Kołacz k. Kuflewa, bitwę z przednią strażą rosyjską gen. Karola Mandersterna rozegraną 25 kwietnia, bitwę pod Mińskiem, która odbyła się następnego dnia, szarżę 10. pułku jazdy lubelskiej przeprowadzoną 27 kwietnia na zespół kawaleryjski gen. Nasackena pod Stanisławowem oraz kolejną bitwę pod Mińskiem z 14 lipca 1831 r. Autor omówił też pozabatalistyczne wydarzenia insurekcyjne związane z Mińskiem Mazowieckim i okolicami: obrady narady dowódczej  odbywające się w tej miejscowości 1 kwietnia 1831 r. oraz odznaczenia krzyżami Virtuti Militari przeprowadzone tego samego dnia w Kałuszynie  przez Naczelnego Wodza Jana Zygmunta Skrzyneckiego. Omówiono także działalność militarną walczących w powiecie stanisławowskim w czasach powstania styczniowego oddziałów pod dowództwem: Ziemiomysła Kuczyka, Ignacego Mystowskiego, Józefa Jankowskiego, Adama Zielińskiego Józefa Matlińskiego-Sokoła, Kazimierza Kobylińskiego i księdza Stanisława Brzóski.

Sytuacja ludności żydowskiej Mińska Mazowieckiego oraz obwodu/powiatu stanisławowskiego przedstawiona została w kolejnym – szósty rozdziale, opracowanym przez Alicję Gontarek. Początki jej masowego osadnictwa w tej miejscowości wiązały się z budową traktu brzeskiego rozpoczętą w 1819 r. i zrealizowaną do 1823 r. przez pochodzącego z Suwałk Ezra Berensztajna, która sam zamieszkał później w mieście nad rzeką Srebrną. Autorka zaprezentowała wyniki żmudnych badań statystycznych dotyczących liczebności ludności żydowskiej w Mińsku i okolicznych miejscowościach (Cegłowie, Kałuszynie, Kobielu, Latowiczach, Siennicy i Stanisławowie), jej struktury osadniczej, ruchu migracyjnego, a także struktury majątkowej. Narrację tę zilustrowała dziewięcioma wykazami tabelarycznymi, ujmującymi w sposób szczegółowy skalę ilościową analizowanych zjawisk demograficznych i społecznych.

Położenie Mińska Mazowieckiego na głównej linii operacyjnej Warszawa-Brześć Litewski decydowało o stacjonowaniu w tej miejscowości rosyjskiego garnizonu wojskowego wchodzącego (po reorganizacji przeprowadzonej po roku 1862) w skład Warszawskiego Okręgu Wojskowego. Jego strukturę i znaczenie dla miejscowości zaprezentował w rozdziale siódmym Mariusz Kulik. W pierwszej połowie XIX w. miński garnizon obejmował formacje Straży Wewnętrznej i żandarmerii, w drugiej połowie tego stulecia natomiast – jednostki liniowe, a także dwa rezerwowe bataliony piechoty.

Zagadnieniom związanym z rozwojem życia politycznego Mińska Mazowieckiego oraz wydarzeniom Rewolucji 1905 r. w powiecie nowomiśkim poświęcony został ósmy rozdział omawianej monografii, przygotowany przez Wiesława Jana Wysockiego. Barwnie ukazano w nim rosyjski aparat administracji powiatowej, funkcjonowanie straży ziemskiej oraz ich władz. Oprócz zagadnień ściśle politycznych Autor odniósł się również do problematyki społeczno-religijnej związanej z działalnością ks. Bolesława Wiechowicza, ks. Józefa Szymańskiego i ks. Wawrzyńca Roztworowskiego, którzy zapoczątkowali istnienie w opisywanej miejscowości i jej okolicach wspólnoty mariawickiej. Szerzej omówiono udział mieszkańców powiatu w Rewolucji 1905 r.: strajk kolejarzy nowmińskich w dniach 29-31 stycznia 1905 r., strajk robotników tej miejscowości 23 sierpnia tego roku, demonstrację, która odbyła się 22 października, strajk generalny w Mińsku w dniu 25 listopada, udział kolejarzy mińskich w kolejnym strajku na Drogach Żelaznych Nadwiślańskich, który odbywał się od 27 grudnia 1905 do 3 stycznia 1906 r.. wreszcie strajk w seminarium nauczycielskim i szkole początkowej w Siennicy zapoczątkowany 28 lutego 1906 r., a także zasięg i przebieg manifestacji w Kałuszynie 1 marca 1906 r. oraz demonstracji w Siennicy 21 czerwca tego roku. Autor przedstawił tworzenie się struktur organizacyjnych i działalność najważniejszych partii i stronnictw politycznych miejscowości i regionu: Polskiej Partii Socjalistycznej i jej Organizacji Techniczno-Bojowej, SDKPiL, Organizacji Bojowej PPS-Proletariat, Organizacji Bojowej „Bundu”, struktur związanych z Ligą Narodową, w tym Związek Zemsty Narodu Polskiego, a także Polskiego Związku Ludowego, Związku Młodej Polski Ludowej, „Siewby” i „Zarania”, Związku Chłopskiego, Związku Ludu Polskiego oraz Polskiego Związku Ludowego.

Kontynuacją zagadnień związanych z działalnością różnych środowisk politycznych jest kolejny rozdział, zatytułowany Ruch niepodległościowy w Mińsku Mazowieckim 1913-1918, przygotowany przez Wiktora Cygana. Ukazano w nim powstanie i funkcjonowanie na obszarze Mińska i okolic Polskiej Organizacji Wojskowej i struktur z nią związanych: Oddziału Lotnego Wojsk Polskich, Towarzystwa Sportowego oraz Komitetu Popierania Wojskowości Polskiej. Autor przedstawił też losy wycofanego z frontu po akcie dwóch cesarzy 2 Pułku Ułanów Legionów Polskich, stacjonującego w Mińsku Mazowieckim od 28 listopada 1916 r. oraz Garnizonu Polskiej Siły Zbrojnej. W ostatnim rozdziale części pierwszej, przygotowanym również przez Wiktora Cygana ukazano natomiast sytuację miejscowości i jej mieszkańców w okresie I wojny światowej.