ks. prof. dr hab. Waldemar Graczyk, „Obawy i nadzieje. Klasztor karmelitów bosych w Czernej w latach 1945-2000”, Warszawa, Wydawnictwo DiG 2020

Klasztor karmelitów bosych w Czernej pod Krakowem posiada duży wkład w życie Kościoła polskiego w ostatnim półwieczu. Bogate źródła, a zwłaszcza skrupulatnie prowadzone kroniki klasztorne odsłaniają puls życia zakonnego za klauzurą, troski dnia codziennego wyrażające się w prozaicznych, ale nierzadko spędzających przełożonym sen z powiek działaniach, dotyczących zabezpieczenia bieżącego utrzymania (zwłaszcza po zabraniu przez władze komunistyczne klasztornych folwarków) czy najzwyklejszego zdobycia materiału na habity. Ta swoista „sublimacja” trudu wlewała nadzieję i dawała siłę do pracy religijnej, zwłaszcza wśród okolicznej ludności, czego przejawem stanie się szerzony kult Matki Bożej Szkaplerznej i najważniejszej postaci dla polskiego karmelu bosego – o. Rafała od św. Józefa (Józef Kalinowski), wyniesionego na ołtarze przez papieża Jana Pawła II. Na tych dwóch filarach będzie budowana religijność i duchowość karmelitów czerneńskich po II wojnie światowej.

Dzieje każdego klasztoru w dłuższej czy krótszej perspektywie zależą w pewnej mierze od jego przełożonych. Z prezentacji przeorów klasztoru po 1945 roku widać wyraźnie, że byli przygotowani do podejmowanych obowiązków. Sukcesywny rozwój klasztoru był w dużej mierze ich zasługą – potrafili właściwie odczytać znaki czasu stające przed wspólnotą zakonną. Wspierali ich zakonnicy, ojcowie i bracia, którzy pełnili określone obowiązki wyznaczone przez przełożonego. W miarę możliwości starano się odtworzyć w oparciu o źródła klasztorne składy konwentów podczas kolejnego triennium, czyli trzyletniej kadencji przeorskiej. Nie należały do rzadkości zmiany podczas kadencji danego przeora, a niekiedy zdarzało się, że przenosiny miały miejsce po kilkumiesięcznym pobycie. Na ile było to możliwe, odtworzono więc w tej książce dynamikę dokonywanych zmian personalnych.

Ważnym celem władz komunistycznych było rozpracowanie Kościoła katolickiego i kontrolowanie go, szczególnie przy użyciu rozbudowywanej sieci agenturalnej, do której rekrutowano w gronie ludzi związanych z daną instytucją kościelną. Na rozpracowywaniu przez Służbę Bezpieczeństwa Polskiej Prowincji Karmelitów Bosych polegały dwie sprawy obiektowe o kryptonimach „Wspólnota” i „Karmel”. Ich celem było poznanie aktualnej sytuacji zakonu karmelitów bosych w Polsce, jego aktywności, relacji z władzami kościelnymi (generalnymi w Rzymie i kościelnymi w Polsce), a także celów, jakie wyznaczał sobie zakon na przyszłość. Sprawy obiektowa „Wspólnota” toczyła się w latach 1954–1971, „Karmel” zaś – w latach 1959–1974. Do pozyskania danych SB wykorzystała siatkę agenturalną zwerbowaną spośród członków wspólnoty zakonnej. Prowadzący pozyskanych agentów oficerowie bezpieki potrafili przy werbunku wykorzystać słabości zakonników, zawiedzione ambicje, chęć zrobienia kariery w strukturach zakonnych, zwykłe ludzkie animozje czy niechęci, a także małość czy niedoskonałości charakterowe. Najbardziej jaskrawym przykładem zniszczenia życia przy udziale współbraci zakonnych była postać o. Mariana od Najświętszego Serca Jezusa (Romuald Warakomski). Ten bohater z okresu II wojny światowej, współtwórca Komórki Legalizacyjnej Sztabu Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej a po wojnie karmelita bosy, którego życie w większości upłynęło w czerneńskim klasztorze, zaszczuty przez SB przy wykorzystaniu zakonnej agentury, dożył swoich dni w klasztornym osamotnieniu z przypiętą etykietą „dziwaka” (zmarł w Czernej 20 czerwca 1986 roku, został pochowany na cmentarzu klasztornym). Prawie zupełnie nieznany w szeregach młodych zakonników karmelitańskich, doczekał się przywrócenia pamięci dopiero w 2013 roku, kiedy to z inicjatywy ówczesnego przeora czerneńskiego o. Ryszarda od św. Jana Ewangelisty (Ryszard Stolarczyk) zorganizowano konferencję naukową dla upamiętnienia sześćdziesiątej rocznicy święceń o. Romualda Warakomskiego, a kazanie podczas uroczystej mszy świętej odprawianej 6 czerwca 2013 roku w kościele Karmelitów Bosych przy ulicy Rakowickiej w Krakowie wygłosił ówczesny prowincjał Krakowskiej Prowincji Zakonu Karmelitów Bosych o. Andrzej od Krzyża (Andrzej Ruszała), który dobitnie podkreślił wyniszczenie psychiki tego patrioty i zakonnika przy współudziale jego braci zakonnych. Warto podkreślić, że pośmiertnie 1 marca 2021 roku, Prezydent RP Andrzej Duda odznaczył go Orderem Orła Białego.

Mimo trudności wynikających z okoliczności, w których przyszło klasztorowi trwać, życie za murami klauzury toczyło się ustalonym przez wieki rytmem. Intensywna praca duszpasterska, otwarcie na coraz liczniej przybywających pielgrzymów, promocja duchowości karmelitańskiej wśród spragnionych pogłębienia swego życia religijnego łączyły się z potrzebą podejmowania działań remontowych czy rozbudowy klasztoru. Najważniejszą inicjatywą budowlaną w ostatnim półwieczu była budowa nowego Domu Pielgrzyma, który powstał na miejscu dotychczasowego dormitorium pielgrzymiego. Prace budowlane wraz remontem tzw. czeladnicy, wybudowaniem parkingu dolnego i rozbudowaniem parkingu górnego miały miejsce w czasie triennium przeora klasztoru czerneńskiego o. Ryszarda od św. Jana Ewangelisty (Ryszard Stolarczyk) w latach 2011–2014.

Książka ta ma na celu przybliżyć obecnemu pokoleniu zakonników karmelitów, uformowanych w większości po 1989 roku, obraz życia zakonnego czerneńskiej wspólnoty w czasach tzw. czerwonego totalitaryzmu i w początkach transformacji ustrojowej w Polsce po 1989 roku oraz to, jak wydarzenia zewnętrzne warunkowały zmianę stylu życia wewnątrz klauzury zakonnej. Powstała w dużej mierze w oparciu o bogate źródła klasztorne przechowywane w Archiwum Krakowskiej Prowincji Zakonu Karmelitów Bosych w Krakowie, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej i wybraną literaturę przedmiotu, wykorzystaną zwłaszcza przy omawianiu tła społeczno-politycznego. Starano się odtworzyć poszczególne składy konwentu czerneńskiego w czasie trwania kadencji władz zakonnych i klasztornych (trienniów) z uwzględnieniem zmian dokonywanych w trakcie upływającego trzechlecia.