Pani dr hab. Magdalena Satora, prof. ucz. otrzymała grant NPRH Chrześcijańska Europa, jej sąsiedzi i wojna – traktaty o odzyskaniu Ziemi Świętej (XIII-XIV w.).

Poniżej przedstawiamy opis projektu kierowanego przez panią dr hab. Magdalenę Satorę, prof. ucz.

Przedmiot badań: Przedmiotem badań jest osiem traktatów (lista poniżej) krucjatowych powstałych w schyłkowym okresie istnienia państw chrześcijańskich w Ziemi Świętej oraz w pierwszych dekadach po ich upadku, tj. od czasu zwołania II soboru lyońskiego z 1274 r. do momentu rozpoczęcia soboru w Vienne w 1311 r. Zgromadzenia te wyznaczają początek i koniec najbardziej ożywionych dyskusji na temat możliwych sposobów odzyskania ziem utraconych na Wschodzie, prowadzonych przez przedstawicieli Kościoła, władcy świeckich oraz wybitnych intelektualistów. Autorzy traktatów – wśród nich jeden z najwybitniejszych średniowiecznych teologów, dwaj lekarze, geograf, członkowie zakonów oraz król Cypru – przedstawiali nie tylko koncepcje wypraw zbrojnych, ale też własne spojrzenie na szeroko pojęte relacje Europejczyków z mieszkańcami sąsiednich kontynentów oraz występujące między nimi różnice cywilizacyjne, kulturowe i religijne. Poruszali też szereg kwestii dotyczących stosunków między samymi chrześcijanami i ówczesnej sytuacji politycznej. Obecność tych wątków stała się podstawą wyboru traktatów (pominięto teksty poruszające jedynie kwestie militarne). Ukazują one bowiem późnośredniowieczną wizję chrześcijańskiej Europy jako wspólnoty politycznej, geograficznej i kulturowej, co jest głównym celem projektu.

Traktaty będące przedmiotem projektu:

• Humbert z Romans, Opus tripartitum (1274)
• Gilbert de Tournai, Collectio de scandalis ecclesiae (1274)
• Fidenzio de Padua, Liber recuperationis Terrae Sanctae (1290)
• Thaddeus of Naples, Hystoria de desolacione et conculcacione civitatis Acconensis et tocius Terre Sancte (1291)
• Galvano de Levanto, Liber sancti passagii Christicolarum contra Saracenos pro recuperatione Terrae Sanctae (1291-1295)
• Ramon Lull, Liber de fine (1305)

Cel badań: Projekt przewiduje przetłumaczenie na język polski ośmiu traktatów (w przypadku jednego tylko tej części, która powstała w omawianym okresie) poświęconych odzyskaniu Ziemi Świętej powstałych w ostatnich dekadach XIII i na początku XIV w., tj. w okresie, kiedy chrześcijanie tracili ostatnie przyczółki na Wschodzie i prowadzono ożywione dyskusje na temat możliwości ich odzyskania. Ich autorzy szkicowali plany wypraw zbrojnych i innych działań, które należało podjąć w celu ponownego przejęcia kontroli nad ziemiami należącymi do zlikwidowanych państw chrześcijańskich w Lewancie, ale też prezentowali różnorodne przemyślenia na temat Europy i Europejczyków, ich tożsamości oraz stosunków ze światem zewnętrznym. O ile aspekt strategiczny i militarny projektów, a także inne, pomniejsze wątki były już wielokrotnie analizowane w literaturze, brak jest pogłębionej, całościowej analizy drugiego ze wspomnianych zagadnień. To właśnie obecność przemyśleń dotyczących kształtu i wyjątkowości Europy jako wspólnoty oraz stosunków między Europejczykami stały się podstawą wyboru traktatów będących przedmiotem projektu i to właśnie głównie na tych aspektach mają się skupić badania zaplanowane w ramach jego realizacji. W przygotowywanym komentarzu naukowym do tekstów istotne miejsce zajmie próba ukazania wizji chrześcijańskiej Europy wyłaniającej się z traktatów, których autorzy pochodzili z różnych krajów i środowisk (byli wśród nich duchowni i świeccy, intelektualiści, lekarze i podróżnicy, a także jeden monarcha). W ramach badań nad tym zagadnieniem postawione zostaną również pytania o to, czy prezentowane przez autorów spojrzenie wyróżniało się w jakiś sposób na tle innych ówczesnych tekstów dotyczących krucjat i walki z niewiernymi (chodzi tu głównie o piśmiennictwo dotyczące krucjat bałtyckich). Ostatnim wreszcie wątkiem, jaki zostanie przeanalizowany, będzie ewentualny wpływ poszczególnych idei obecnych w traktatach na kształtowanie się późniejszej tożsamości europejskiej.

Wyniki badań: Planowanym efektem projektu ma być publikacja zawierająca tłumaczenia ośmiu traktatów krucjatowych oraz obszerny komentarz naukowy składający się z następujących elementów:
• Wstęp, w którym zostaną poruszone następujące zagadnienia: sytuacja polityczna w Europie i basenie Morza Śródziemnego w okresie powstania traktatów; sylwetki autorów traktatów i okoliczności ich powstania; najważniejsze koncepcje krucjatowe przedstawione w traktatach; Europa i Europejczycy w oczach autorów traktatów; wpływ idei przedstawionych w traktatach na późniejszą dyskusję o kształcie i tożsamości europejskiej; metodologia przekładów.
• Krótkie wprowadzenie do każdego traktatu omawiające zachowane rękopisy, dotychczasowe edycje i tłumaczenia.
• Komentarz w formie przypisów rzeczowych do tekstów.
• Indeksy: rzeczowy, miejscowy, osobowy.