Źródła do heraldyki miast Królestwa Polskiego: od genezy do recepcji

dr hab. Artur Górak, prof. ucz.

Konkurs: NPRH 2023, moduł Dziedzictwo narodowe

Przyznana kwota to 420 792,00 zł.

Opis projektu:

Przedmiot badań: Źródła piśmienne i ikonograficzne do badań nad polskim dziedzictwem kulturowym w postaci symboliki (herby, pieczęcie) miast. Herby miast były i są symbolicznym wyrazem tożsamości kulturowej. Kształtowały się przez wieki od średniowiecza a w okresie zaborów (w Królestwie Polskim) stały się celem świadomej przemocy symbolicznej Imperium Rosyjskiego, dlatego publikacja, często już niezachowanych w oryginale, źródeł z okresu staropolskiego oraz okresu zaborów ma szczególne znaczenie dla polskiej tożsamości narodowej zarówno w ramach głównego nurtu badań historycznych i historii sztuki, ale też ze względu na to, że obecnie heraldyka samorządowa jest żywa – opracowywane są herby samorządów a herby mają umocowanie prawne oraz funkcjonują w przestrzeni publicznej. Wybrane do edycji materiały wzbogacą podstawy opracowywania nowych herbów i zwrócą uwagę na wpływy rosyjskie.

Wybrane do edycji materiały były trudnodostępne dla polskiego historyka a należy zakładać, że przez następne lata nie będą dostępne wcale. Ich publikacja przyczyni się nie tylko do rozwoju badań historycznych i heraldycznych, ale także do tworzenia współczesnych symboli samorządowych. Udostępnienie szerokiemu odbiorcy (także poprzez dostęp online) naukowo opracowanych źródeł powinno wpłynąć na badania naukowe nad historią Polski XIX wieku a w tym historią administracji i historią sztuki. W ramach projektu dokonane zostanie także podsumowanie dotychczasowych badań nad symboliką miejską tego terenu. Edycja wskazanych źródeł, w takiej ilości, w tłumaczeniu na język polski, będzie także dobrym materiałem do prowadzenia zajęć ze studentami różnych kierunków.
Jednym z ilustrowanych przez te źródła procesów jest przemoc symboliczna obcego państwa, obcej kultury mająca na celu zatarcie polskiej tożsamości kulturowej. Kluczowe dla ilustracji tego procesu będzie opublikowanie korespondencji dygnitarzy rosyjskich, którzy z różnym skutkiem próbowali wpływać na treść herbów.

Cel badań: Celem projektu jest opracowanie i krytyczna edycja źródeł (na podstawie skanów w posiadaniu autora) zgromadzonych przez Heroldię w Sankt-Petersburgu do heraldyki miast Królestwa Polskiego. Planuje się wydanie pięciu tomów, dla miast położonych w guberniach Królestwa Polskiego, zawierających krytyczną edycję dokumentów do heraldyki miejskiej Królestwa Polskiego. Materiały zgromadzone przez Heroldię petersburską zawierają także, bardzo ciekawą, korespondencją dygnitarzy rosyjskich w tej sprawie, szkice historii miast, odpisy przywilejów miejskich, odrysy herbów dawnych, odrysy i odciski dawnych tłoków pieczętnych oraz projekty herbów miast gubernialnych i powiatowych Królestwa Polskiego opracowane przez zespół kierowany przez Bernharda von Koehne.

Na cele pośrednie złoży się:

1) kwerenda w Polsce i za granicą (Litwa, Ukraina) celem skonfrontowania zebranych przez Heroldię przekazów dokumentów, herbów i pieczęci z okresu I Rzeczypospolitej z innymi przekazami (lub oryginałami). Ponadto w archiwach znajduje się korespondencja i materiały nie przesłane do Petersburga. Należy skonfrontować projekty herbów Berharda vo Koehne z Albumem Heraldycznym miast Królestwa Polskiego z 1847 r., nie zachowanym w oryginale.

2) opracowanie stanu badań nad polską heraldyką miejską Królestwa Polskiego ponadto ujawni podstawę źródłową opracowań, co pozwoli właściwie ocenić unikalność materiałów petersburskich;

4) analiza rosyjskich projektów herbów miast Królestwa Polskiego powinna odpowiedzieć na pytanie o stosunek treści tych projektów z tradycją polską, wpływy rusyfikacyjne czy państwowe Rosji, wpływy heraldyki napoleońskiej czy praktyki w państwach niemieckich;

5) recepcja rosyjskiego herbotwórstwa w Polsce XX i XXI wieku – ostatecznie herby miast gubernialnych były zależne od herbów guberni a niezatwierdzone herby miast powiatowych były znane stąd pojawia się uzasadnione podejrzenie o funkcjonowaniu wpływów rosyjskich także w symbolice miast tego terenu w Polsce Odrodzonej aż do dziś.

Wyniki badań: Staropolskie źródła heraldyczne zgromadzone przez Heroldię w Sankt Petersburgu w XIX w. oraz rosyjskie dokumenty administracyjne pokazujące politykę zaborcy w tym względzie zostaną wydane w serii pięciu tomów.

Plan serii wydawniczej:

Źródła do heraldyki miejskiej miast guberni lubelskiej Królestwa Polskiego, oprac. Janusz Łosowski
Źródła do heraldyki miejskiej miast guberni kieleckiej i radomskiej Królestwa Polskiego, oprac. Tomisław Giergiel
Źródła do heraldyki miejskiej miast guberni kaliskiej i piotrkowskiej Królestwa Polskiego, oprac. Marek Adamczewski
Źródła do heraldyki miejskiej miast guberni łomżyńskiej, siedleckiej i suwalskiej Królestwa Polskiego, oprac. Artur Górak
Źródła do heraldyki miejskiej miast guberni płockiej i warszawskiej Królestwa Polskiego, oprac. Alicja Kulecka i Marcin Hlebionek
Plan każdego z tomów:

– stan badań nad dziejami miast z danej guberni, w tym ich herbów, od początków do dzisiejszego herbu gminy samorządowej,
– analiza źródeł archiwalnych, muzealnych i architektonicznych do symboliki w/w miast,
– krytyczna edycja nieznanych w polskiej historiografii źródeł zgromadzonych przez Heroldię w Sankt Petersburgu w XIX w.

Opracowane źródła, z opisem zostaną udostępnione online na dedykowanej stronie internetowej.  Opracowanie dorobku nauki dotyczącego heraldyki miast Królestwa Polskiego oraz wpływów rosyjskich i trendów europejskich zostanie wydane w jednym z tomów czasopisma Wschodni Rocznik Humanistyczny w wyniku prac międzynarodowej konferencji naukowej. W trakcie trwania projektu członkowie zespołu opublikują cząstkowe lub poboczne rezultaty badań w postaci artykułów.